In Red Gas, Per Högselius provides a historical review of the build-out of Soviet gas export infrastructure and the negotiations over accompanying contracts between Moscow and its first capitalist clients during the 1960s and 1970s.

It seeks to explain the puzzle of contemporary European reliance on Russian gas, putting in context the disputes over transit and pricing in today's market environment with the first in-depth investigation.

The book takes a Large Technical Systems approach to the issue, and combines significant archival research with press coverage from the time. Considerable attention is given to the decision-making processes within the Soviet planning structure, and also by German and Austrian stakeholders eager to secure new supplies of gas.

The text is written chronologically, running briefly through the development of Soviet resources in the post-World War II era before settling in the 1960s when the process of system building gathered pace. It continues through the 1970s and 1980s as the list of capitalist buyers of Red Gas grew, and US opposition intensified. Here, Högselius spends a great deal of time discussing the process of decision making and contract formation as first Austria, then Germany and others signed up to receive Red Gas. Internal feuding between stakeholders within capitalist consumers of gas helped steer policymakers to Soviet supplies the author finds. By the 1990s, the narrative begins to thin as priority is given to how existing business relationships were transferred from Soviet to Russian management under Gazprom and concerns over reliability of supply as the Ukraine dispute loomed in the 2000s.

The great strength of Red Gas is the depth of empirical research conducted at state archives in Germany, Austria, Ukraine and Russia. Through this, Högselius manages to build a compelling narrative of the internal wrangling over whether, when and how much Soviet gas should be imported by various government, regional and company actors. The author also paints portraits of the key Soviet 'system-builders' whose task it was to propose, plan and coordinate the construction of a vast transnational pipeline network that would link production in remote parts of Russia and the Central Asian Republics with consumption centres in capitalist Europe. Red Gas is peppered with details from the archive, such as the 600,000 tons of pipeline that were laid for the Czechoslovak transit system alone – making it the biggest project in the country's 1971-1975 five-year plan – and the 200 km Nazi-built pipeline to the Polish industrial town of Stalowa Wola that made Soviet Ukraine a 'born exporter' post-war.

The text also lays bare the early failures of the Soviet gas system. Ukraine's position as a victim of gas politics goes far back, Högselius illustrates, as Soviet planners opted to prioritise early exports from Galician fields to the west over local demand during consecutive winters. This served to leave households and factories in the east without heating. Of great interest too are the details provided from early contract talks, usually a secretive aspect of the gas trade. Here Högselius explains the creation of an early pricing dynamic and the terms of business that have become standard in today's European gas market. The choice of the Stockholm arbitration court as the venue of final judgement in any dispute is highlighted, as is the system of price formation that blended elements of existing Dutch principles with a new kind of commodity valuation method that would ensure the producer covered its costs. The book also focuses on gas as a key aspect of West German Chancellor Willy Brandt's Ostpolitik policy, and how the 'pipes-for-gas' deals of the early 1970s built-in interdependence between supplier and consumer. The trade in gas became one of the key pillars in the easing of tensions between West Berlin and the communist east.

But although Red Gas provides a great deal of detail on the decision making process in the Soviet Union, West Germany and Austria, it provides little of the view from states in-between. Poland, Hungary and the Czech Republic are passive actors subjugated within the Soviet control economy but they each acted as key contributors to the system building process. It would, for example, add to the narrative had the text included the interests of Warsaw or Budapest when the decision was taken to route the 'Brotherhood' transit pipeline through Czechoslovakia as the key export route.

Agreement within CMEA countries to provide equipment and labour for major gas pipeline projects linking Russia with continental Europe in the 1970s and 1980s are touched upon, without outlining the scale of contribution from the red empire's satellite states to the process of system building and what they would be guaranteed in return. Nevertheless, the text is of great interest to academic and policymaking audiences alike. Others have sought to explain the Ukrainian transit issue, and looked at Soviet integration into the European market area. Red Gas is unique in its English language representation of both sides of the trade. For those interested in energy security, it sits alongside Daniel Yergin's work The Prize as a perfect companion piece focusing on the gas trade in Europe. For more economics-focused readers that follow the work of Jonathan Stern, the details on contract formation provide new details on the genesis of the European gas market.

Högselius's broader argument that the "energy weapon" thesis is a misunderstood concept referring all too often only to intentional disruption to physical supply is also timely. Instead, the author argues it must be understood as a broader dynamic effect that can for example be used to promote prestige for the supplier – as was the case when Soviet gas first flowed across the Iron Curtain to Austria just days after Warsaw Pact tanks had rolled into Prague in 1968.

Further secondary economic impacts of gas supplies into new markets should also be recognised as part of the "energy weapon" thesis it is argued, which is often more perception that objective reality. With the Russia – Ukraine gas conflict showing little sign of imminent resolution in autumn 2015, points such as these are as relevant to consumers today as they were when countries first considered bridging the ideological divide with gas in the 1960s. Pipeline developments such as the Nord Stream line opened in 2011 to connect Russia directly with Germany under the Baltic Sea, and controversies over Gazprom plans for a sister project which would allow a similar transit diversion around Europe's southern periphery, show that the process of system building is far from finished. Högselius shows that what we may understand as the post-Soviet phenomena of energy politics and the "energy weapon" are in fact the latest chapters in long-running debates over reliance on external energy suppliers. These processes are far from being definitively resolved.

In conclusion, Red Gas provides a valuable contextual resource for those working on European energy politics and can be considered a must-read for anyone dealing specifically with gas, or Russia's historical economic relationship with Germany and Austria. It is structured to cover the process of system building as a flowing narrative through the decades of development, bringing in both state-level actors and the personalities within the communist structures of command and capitalist corporate actors. Here, the leadership of the West German federal region of Bavaria is as pivotal to attracting Soviet gas as West Berlin or the major importer Ruhrgas. It is the details of how these disparate actors operated in concert that makes Red Gas such a success.

Der Erdgashandel zwischen Russland und der Europäischen Union hat in den letzten Jahren eine prominente Stellung auf der internationalen politischen Agenda eingenommen. Dabei wurde die europäische Energieversorgung nach dem Ende des Kalten Krieges lange Zeit vor allem unter ökonomischen Gesichtspunkten bewertet. Dies änderte sich im Zuge der russisch-ukrainischen Gaskonflikte seit 2006. Trotz dieses Paradigmenwechsels bleibt vielfach unbeachtet, dass die kontroverse Diskussion um Abhängigkeiten im Erdgassektor vor mehreren Jahrzehnten ihren Anfang nahm. Bereits gegen Ende der 1960er Jahre fällten Verantwortliche beiderseits des Eisernen Vorhangs jene Entscheidungen, die den Grundstein für die bis heute zunehmenden Erdgasimporte nach Westeuropa legten.

Per Högselius legt dar, wie und warum politische und wirtschaftliche Entscheidungsträger die schrittweise Ausweitung des Erdgashandels über die Blockgrenzen hinweg durchsetzen konnten. Auf der Grundlage minutiöser Quellenstudien erklärt der Autor, warum gerade dieser kooperative Entwicklungspfad zwischen der Sowjetunion und Westeuropa eingeschlagen wurde. Immerhin widersprach eine Intensivierung der Zusammenarbeit durch den Eisernen Vorhang hindurch fundamental der Logik des Kalten Krieges. Hier geht der Autor auch auf die Position der Amerikaner ein, die insbesondere nach dem sowjetischen Einmarsch in Afghanistan sowie der polnischen Krise zu Beginn der 1980er Jahre ein vehementer Gegner steigender westeuropäischer Abhängigkeiten von sowjetischen Energielieferungen waren.

Auf folgende Fragen sucht der Autor eine Antwort: Warum entschieden sich Verantwortliche in Ost und West für die Errichtung transnationaler Erdgasleitungen? Warum wurde gerade im Erdgassektor ein völlig anderer Entwicklungspfad als beispielsweise in der Elektroenergie, wo zwei getrennte Netze in Ost- und Westeuropa entstanden, eingeschlagen? Wie gingen die Akteure sowohl im Kalten Krieg als auch danach mit den entstandenen Abhängigkeiten um?

Zur Klärung dieser Fragen stützt sich der Technikhistoriker Högselius auf umfangreiche Archivstudien und erschließt damit das Thema mit geschichtswissenschaftlichem Instrumentarium. Bis dahin befassten sich vor allem Wirtschafts- und Politikwissenschaftlicher mit ihren jeweils eigenen Methoden mit der blockübergreifenden Kooperation im Energiesektor. Insbesondere in der ersten Hälfte der 1980er Jahren entstand hier eine umfangreiche Literatur, die die westeuropäische Zusammenarbeit mit der Sowjetunion vor dem Hintergrund zunehmender Spannungen zwischen den USA und der Sowjetunion kritisch beleuchtete. Erst im Zuge neuer Kontroversen rund um russischen Energieexporte ab Mitte der 2000er Jahre kehrte das Thema auf die Tagesordnung von Wissenschaft und Öffentlichkeit zurück.

In seiner Arbeit macht sich der Autor den Forschungsansatz der „Large Technical Systems“ (LTS) zunutze. Die LTS-Forschung versucht die Entwicklung von Netzwerken aller Art (Energie, Eisenbahnen, Schifffahrt etc.) zu systematisieren und konzentriert sich dabei insbesondere auf zentrale Akteure dieser Prozesse („System Builders“). Ein weiterer Schwerpunkt dieses Forschungsansatzes liegt auf der Lokalisierung so genannter „Reverse Salients“ – Schwachstellen in der Netzinfrastruktur. Solche Schwachstellen und die damit verbundenen Kontroversen können Auskunft geben über größere Entwicklungszusammenhänge. Dabei gelingt es dem Autor vielfach, diesen Forschungsansatz auch für eine anschauliche und spannende Erzählweise zu nutzen.

Inhaltlich spannt Per Högselius einen zeitlichen Bogen von den ersten vorsichtigen Kooperationsversuchen in den 1950er bis zur russischen Erdgaspolitik in den 1990er Jahren. In den ersten beiden Kapiteln beschreibt er die frühen Entwicklungsphasen der sowjetischen Erdgasförderung. Die folgenden drei Kapitel sind den Verhandlungen mit den ersten westeuropäischen Interessenten – Österreich und Bayern – gewidmet. Anschließend führt Högselius den Leser in die westdeutsche Innen- und Außenpolitik unter Willy Brandt, den sowjetischen Erdgassektor und seinen entbehrungsreichen Ausbau sowie die globalen Kontexte (Ölkrise 1973, geplanter Erdgashandel mit Iran, US-Embargopolitik) ein. In den letzten Kapiteln werden schließlich aktuelle Bezüge des Themas diskutiert. Dies dürfte insbesondere für den an Polen interessierten Leser informativ sein, da der Autor intensiv auf die Kontroversen rund um den Bau der Nord-Stream-Erdgasleitung eingeht.

Per Högselius kommt zu dem Ergebnis, dass die ökonomischen und politischen Vorteile einer solchen Ost-West-Zusammenarbeit auch die warnenden Stimmen jener Zeit überzeugen konnten. Neben einer belebenden Konkurrenz für niederländisches, norwegisches und algerisches Erdgas stärkte die Diversifizierung auch die allgemeine Versorgungssicherheit Westeuropas. Außerdem war gerade die wirtschaftliche Kooperation mit der Sowjetunion im Erdgassektor eines der Kernanliegen der bundesdeutschen Ostpolitik unter Willy Brandt. Auch der Sowjetunion unter Brežnev war an einer langfristigen Kooperation gelegen, unter anderem um die gewaltigen Probleme beim Ausbau der Gasleitungsinfrastruktur im eigenen Land mithilfe westlicher Technologie zu überwinden. Das wachsende gegenseitige Vertrauen zwischen Ost und West führte zu immer größeren Erdgasgeschäften, die schließlich in ihrer wirtschaftlichen Bedeutung wichtiger wurden als die bedingungslose Unterordnung unter die Interessen der amerikanischen Verbündeten.

Dessen ungeachtet waren sich auch die westeuropäischen Entscheidungsträger aus Wirtschaft und Politik der potentiellen Gefahren einer steigenden Abhängigkeit bewusst. Aufgrund seiner Archivrecherchen in Wien, München, Koblenz, Berlin und Genf gelingt es Högselius, die westeuropäischen Reaktionen auf dieses Bedrohungsszenario nachzuzeichnen. Die zunehmende Vernetzung des westeuropäischen Gastransportsystems sowie der Ausbau der Speicherkapazitäten erlaubte es den Importländern, den Gefahren steigender Abhängigkeiten zu begegnen. Diese Maßnahmen ermöglichten es den westeuropäischen Abnehmern sogar, die Importmengen schrittweise zu erhöhen. Deshalb kommt der Autor zu dem Schluss, „that the Soviet Union did possess an energy weapon and that it did make use of it. It was clearly used by the Kremlin as a tool for dividing the capitalist world and for increasing the Soviet Union´s international prestige. Yet it was not used for political blackmail, nor for deliberately disturbing West European fuel markets.” (S. 222)

Zu einem etwas anderen Ergebnis kommt der Autor für die heute unabhängigen Staaten der westlichen Sowjetunion. Diese mussten in den 1970er Jahren direkt mit den zahlungskräftigen westeuropäischen Importeuren um knappes Erdgas konkurrieren – mit zum Teil erheblichen negativen Auswirkungen. Dank seiner Recherchearbeiten in Moskau und Kiew kann der Autor aufschlussreiche Protestbriefe Betroffener zitieren, die das ganze Ausmaß der Versorgungsengpässe in den betroffenen westsowjetischen Regionen belegen. Auch nach dem Zerfall der Sowjetunion wurde das Erdgasnetz in den GUS-Staaten für politische Zwecke genutzt. Einer der Gründe für die bis heute extrem sensible Reaktion der von Gaskürzungen betroffenen Länder ist der Mangel entsprechender Sicherheitsvorkehrung wie Diversifizierung der Versorgung oder Speicherkapazitäten, die in Westeuropa bereits ab den 1970er aufgebaut wurden. Für Ostmitteleuropa und insbesondere die ehemaligen Sowjetrepubliken zieht der Autor deshalb folgendes Fazit: „The postcommunist countries of Central and Eastern Europe, and in particular the former Soviet republics, thus continue to be the most vulnerable to supply disruptions.“ (S. 233).

Die große Stärke von Red Gas liegt in der umfassenden Nutzung von Archivmaterialien aus fünf europäischen Ländern. Diese Grundlage erlaubt dem Autor eine detaillierte Nachzeichnung technischer und politischer Entwicklungen insbesondere in der Sowjetunion, Österreich und der BRD und damit die Eröffnung neuer Perspektiven. So war selbst den zeitgenössischen Verhandlungspartnern in Österreich und der BRD nicht klar, mit welchen Problemen die sowjetische Erdgasförderung zu kämpfen hatte. Die Erschließung dieser Archivquellen stellt allein vor dem Hintergrund ihrer Vielsprachigkeit eine große wissenschaftliche Leistung dar. Auch die Art der Darstellung der gesammelten Informationen ist in Red Gas gelungen. Aufgrund des immer wiederkehrenden Bezugs auf konkrete Personen und einer streckenweise fast schon belletristisch anmutenden Erzählweise ist die Darstellung dieses historischen Themas packend. Einer der nur ansatzweise thematisierten Fragen ist dagegen die Entwicklung der Sowjetunion von einem vertragstreuen Erdgaslieferanten hin zu einem Russland, das sich nicht davor scheut, diese Erdgaslieferungen politisch zu instrumentalisieren. Sicherlich gehört die Klärung dieser Frage nicht mehr zu den Kernzielen des Buches, ist aber gerade vor dem Hintergrund der Debatte der letzten Jahre wahrscheinlich für viele Leser besonders interessant. Dessen ungeachtet bleibt Red Gas ein überaus empfehlenswertes Buch für einen breiten Leserkreis. Der an der Geschichte des Ostblocks sowie des Kalten Krieges Interessierte wird ebenso angesprochen wie jener, der sich für energiepolitische Fragen in Vergangenheit und Gegenwart begeistert.

Handel gazem ziemnym między Rosją a Unią Europejską zajmował w zeszłych latach szczególne miejsce na międzynarodowej arenie politycznej. Po zakończeniu Zimnej Wojny przez długi czas w Europie oceniano zaopatrzenie w energię przede wszystkim pod względem ekonomicznym. W trakcie kolejnych rosyjsko-ukraińskich konfliktów gazowych, do których dochodzi od 2006 roku, nastąpiła tu zmiana - tematem zajęli się przedstawiciele innych dziedzin nauki a także opinia publiczna. Często jednak zapomina się, że dyskusje wokół zależności w sektorze gazowym rozpoczęły się już kilka dziesięcioleci wstecz.

Per Högselius pokazuje, jak polityczni i gospodarczy decydenci po obu stronach Żelaznej Kurtyny już pod koniec lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku realizowali stopniową rozbudowę handlu gazem ziemnym ponad granicami blokowymi, kładąc tym samym kamień węgielny pod infrastrukturę, która umożliwia do dziś wzrastający import gazu ziemnego do europy. Na podstawie drobiazgowych badań źródłowych autor wyjaśnia, dlaczego wstąpiono akurat na drogę kooperacji energetycznej między Związkiem Radzieckim i Europą Zachodnią pomimo, żelogika Zimnej Wojny fundamentalnie sprzeciwiała się intensyfikacji współpracy. Autor naświetla też pozycję Stanów Zjednoczonych, które po wkroczeniu Związku Radzieckiego do Afganistanu oraz w okresie stanu wojennego w Polsce zasadniczo oponowały wzrastającą zależność Europy Zachodniej od radzieckiego zaopatrzenia w energię.

Autor szuka odpowiedzi na następujące pytania: Dlaczego decydenci zarówno na Wschodzie jak i na Zachodzie zdecydowali się na budowę transgranicznych gazociągów? Dlaczego akurat w sektorze gazowym wybrano całkowicie inną drogę rozwojową niż na przykład w dziedzinie elektroenergii, gdzie powstawały dwie odrębne sieci? W jaki sposób gracze polityczni obchodzili się z zależnością od Związku Radzieckiego podczas i po Zimnej Wojnie?

Żeby odpowiedzieć na wyżej wymienione pytania, historyk techniki Per Högselius opiera swoją rozprawę naukową na rozległych badaniach źródłowych.. Tym samym przedstwaia poruszany temat stosując metodzy historyczne. Do tej pory mianowicie zagadnieniem ponadblokowej kooperacji w sektorze energetycznym zajmowali się przede wszystkim badacze ekonomii oraz politologii, stosując właściwe tym dziedzinom metody naukowe. Zwłaszcza w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych XX wieku powstawała obszerna literatura, która na tle wzrastających napięć krytycznie ustosunkowała się do współpracy Europy Zachodniej ze Związkiem Radzieckim. Dopiero w wyniku nowych kontrowersji wokół rosyjskich eksportów energetycznych w pierwszych latach XXI wieku tematem zajęli się przedstawiciele innych dziedzin nauki a także opinia publiczna.

W swojej pracy autor korzysta z naukowego podejścia pod nazwą „Large Technical Systems” (LTS). Podejście to podejmuje próbę systematyzacji rozwoju różnego rodzaju infrastruktur (energia, koleje, kanały żeglugi itp.), koncentrując się przy tym w szczególności na centralnych graczach tego procesu („System Builders”). Kolejnym priorytetem tego podejścia jest lokalizacja tak zwanych „Reverse Salients” - punktów słabości w infrastrukturze. Takie punkty słabości oraz związane z nimi dyskusje udzielają informacji o szerszych kontekstach. Autorowi często udaje się wykorzystać to podejście do rozwijania plastycznej i zajmującej narracji.

Praca Högseliusa zaczyna się od przedstawienia pierwszych ostrożnych prób kooperacji w latach pięćdziesiątych i kończy się tematem rosyjskiej polityki gazowej lat dwutysięcznych. W pierwszych dwóch rozdziałach autor opisuje wczesne stadia radzieckiego wydobycia gazowego. Następne trzy rozdziały poświęca negocjacji z pierwszymi interesantami z Europy Zachodniej – Austrii i Bawarii. Nawiązując do tego, Högselius wprowadza czytelnika w zachodnioniemiecką politykę wewnętrzną i zewnętrzną w okresie Willy’ego Brandta, w pełną trudności rozbudowę radzieckiego sektora gazowego oraz w sprawy globalne (kryzys naftowy 1973 r., planowany handel gazowy z Iranem, polityka embargo Stanów Zjednoczonych). W ostatnich rozdziałach zajmuje się aktualnymi wątkami tematu, Szczególnie ciekawe może to być zwłaszcza dla czytelnika zainteresowanego Polską, ponieważ autor w szczegółowy sposób omawia tu kontrowersje wokół budowy gazociągu Nord Stream.

Per Högselius dochodzi do wniosku, że ekonomiczne i polityczne zalety współpracy pokonały nawet wcześniejsze krytyczne głosy. Obok pożądanej konkurencji dla holenderskiego, norweskiego i algierskiego gazu, dywersyfikacja ta zmocniła także ogólne bezpieczeństwo Europy Zachodniej w zaopatrzeniu w gaz. Oprócz tego, zwłaszcza ekonomiczna kooperacja ze Związkiem Radzieckim w sektorze gazowym była jedną z najważniejszych intencji polityki wschodniej Willy’ego Brandta. Związkowi Radzieckiemu w okresie Breżniewa również należało na długofalowej współpracy. Zachodnia technologia miała między innymi pokonać ogromne problemy związane z rozbudową infrastruktury gazowej we własnym kraju. Rosnące wzajemne zaufanie między Związkiem Radzieckim i Europą Zachodnią prowadziło do coraz większych transakcji w dziedzinie gazowej, które w pewnym momencie stały się ważniejsze pod względem ekonomicznym niż podporządkowanie się celom amerykańskiego sojusznika.

Mimo tego, zachodnioeuropejscy decydenci byli świadomi potencjalnego niebezpieczeństwa wynikającego ze wzrastającej zależności. Na podstawie badań przeprowadzonych w czasie kwerendy archiwalnej w Wiedniu, Monachium, Koblencji, Berlinie i Genewie autorowi udaje się pokazać zachodnioeuropejskie reakcje na to zagrożenie. Aby ograniczyć niebezpieczeństwa owej wzrastającej zależności, tworzono coraz więcej połączeń sieci gazowej w Europie Zachodniej oraz rozbudowywano zdolności magazynowania gazu ziemnego. W efekcie kroki te pozwoliły odbiorcom na Zachodzie nawet na stopniowe powiększanie importowanej ilości gazu. Z tego powodu autor wnioskuje: „ the Soviet Union did possess an energy weapon and that it did make use of it. It was clearly used by the Kremlin as a tool for dividing the capitalist world and for increasing the Soviet Union´s international prestige. Yet it was not used for political blackmail, nor for deliberately disturbing West European fuel markets.” (s. 222)

Do innego wniosku autor dochodzi, analizując niezależne dziś państwa zachodnie byłego Związku Radzieckiego. W latach siedemdziesiątych musiały one bezpośrednio konkurować z bogatszymi zachodnioeuropejskimi odbiorcami o niewystarczający y gaz, co okresowo miało poważne skutki. Na podstawie badań w czasie kwerendy w Moskwie i Kijowie Högselius przytacza pouczające listy protestu, które pokazują znaczny rozmiar trudności w zaopatrywania dotkniętych zachodnioradzieckich regionów. Także po rozpadzie Związku Radzieckiego infrastruktura gazowa w państwach WNP była wykorzystywana do celów politycznych. Jedenymz powodówwrażliwych reakcji środkowo- i wschodnioeuropejskich państw dotkniętych cięciami w dostawie gazu był brak odpowiednich działań bezpieczeństwa, np. dywersyfikacji dostaw czy rozbudowy zdolności magazynowania, które na Zachodzie tworzono już w latach siedemdziesiątych. Odnośnie środkowej i zwłaszcza wschodniej Europy autor konstatuje: „The postcommunist countries of Central and Eastern Europe, and in particular the former Soviet republics, thus continue to be the most vulnerable to supply disruptions.“ (s. 233).

Mocną stroną „Red Gas” jest wykorzystaniem obszernych materiałów archiwalnych z pięciu europejskich krajów. Ta podstawa pozwala autorowi na drobiazgowe przedstawienie technicznych i politycznych rozwojów - zwłaszcza w Związku Radzieckim, Austrii oraz RFN. Dzięki temu autor otwiera przed czytelnikiem całkiem nowe perspektywy. Nawet ówczesnym partnerom w negocjacjach z Austrii i RFN nie było wiadomo, z jakimi problemami borykał się radziecki sektor gazowy. Udostępnienie tych źródeł archiwalnych jest więc - nie tylko pod względem językowym - wielkim wyczynem naukowym. W „Red Gas” powiodła się również prezentacja zbieranych informacji. Poprzez cykliczne nawiązywanie do konkretnych osób oraz wręcz beletrystycznego sposobu opowiadania zaprezentowanie tego tematu jest zajmujące. Stwierdzeni to nie zmienia faktu, że kilka ważnych pytań pozostanie bez odpowiedzi. Jedno z tych pytań dotyczy przeobrażenia Związku Radzieckiego z wiernego dostawcy gazu w Rosję, która nie cofa się przed instrumentalizacją dostaw. Odpowiedź na to pytanie z pewnością nie było centralną intencją książki. W kontekście aktualnych wydarzeń byłaby ona jednak szczególnie interesująca. Niezależnie od tego, książka „Red Gas” jest nad wyraz godna polecenia szerokiemu gronu czytelników,zarówno tym, którzyinteresują się historią Bloku Wschodniego oraz Zimnej Wojny, jak i tym, którzy pasjonują się polityką energetyczną.