Książka „Socjologia medycyny z perspektywy półwiecza…" to monografia wieloautorska ukazująca jak rozwijała się w Polsce socjologia medycyny. Publikacja stanowi podsumowanie dorobku tej subdyscypliny z okazji pięćdziesięciolecia funkcjonowania Sekcji Socjologii Medycyny założonej w 1964 r. przez Magdalenę Sokołowską w ramach Polskiego Towarzystwa Socjologicznego. Na książkę składa się wstęp szesnaście artykułów podzielonych na dwie części („Socjologia medycyny w Polsce – przedmiot, geneza i funkcje" i „Socjologia choroby i niepełnosprawności).

Tom otwiera tekst Antoniny Ostrowskiej i Michała Skrzypka „Początki socjologii medycyny w Polsce na tle socjologii lat sześćdziesiątych XX wieku". Ukazuje on meandry powstawania nowej subdyscypliny w Polsce, szczególnie w ramach specyficznej sytuacji politycznej w PRL. W założeniach towarzyszących reaktywacji socjologii (po II wojnie światowej – MB) określono ją jako zupełnie nową naukę, niepodobną do tej, uprawianej przed wojną, ale nawiązującą do bieżących realiów społeczno-politycznych i inspirowaną socjologią marksistowską. Bardzo szybko jednak, bo już na początku lat sześćdziesiątych okazało się, że socjologia w Polsce nie przybiera wyłącznie takiego kierunku, a w najlepszym razie ma charakter eklektyczny (s. 15). Ostrowska i Skrzypek ciekawie opisują losy powojennej socjologii, która starała się nie odcinać od socjologii zachodniej, a jednocześnie wchodziła w interakcje z władzami, by kształtować nowy ład społeczny. 1956 rok to początek pewnego politycznego otwarcia Polski na Zachód, które umożliwiło naukowcom nawiązywanie kontaktów naukowych oraz wyjazdy na staże w placówkach zagranicznych. Wpłynęło to na ożywienie środowiska socjologicznego, jak piszą autorzy pojawiła się moda na socjologię. Władzy PRL oczekiwały od socjologii, aby naukowcy zgłębiali problemy społeczeństwa ze szczególnym akcentem na klasę robotniczą. To czas rozwoju m. in. socjologii pracy, przemysłu, socjologii wsi, socjologii miasta, socjologii kultury, socjologii młodzieży, czyli tych subdyscyplin, które poddawały analizie budowę nowego, socjalistycznego ładu społecznego. Należy jednak podkreślić to, że nie były to dociekania socjometrycznej, czy stricte politycznie. Potrzeby ówczesnych władz pozwalały na to, by tak ukierunkowana socjologia mogła się rozwijać. W takiej też atmosferze pojawiła się przestrzeń na badania z zakresu socjologii medycyny która łączy w sobie dwie dyscypliny naukowe: socjologię i medycynę. Atutem socjologii medycyny było jej praktyczne przełożenie. Autorzy przywołują tekst Magdaleny Sokołowskiej z 1966 roku, który ukazał się w „Kulturze i społeczeństwie" zatytułowany Socjologia medycyny w Polsce Sokołowska wskazywała w nim na to, że zadaniem socjologów jest dostarczanie wiedzy o „społecznych wyznacznikach zdrowotności. Socjolodzy medycyny byli zatrudniani na etatach w placówkach służby zdrowia.

Ostrowska i Skrzypek ukazują rozwój socjologii medycyny w Polsce nie tylko na tle kontekstu polityki krajowej, ale i na tle innych państw Europy Zachodniej. Podkreślają, że w Polsce subdyscyplina ta rozwijała się w oparciu o wzorce amerykańskie. Ukazują oni także podstawy teoretyczne, na których bazowała socjologia medycyny – mowa tu przede wszystkim o pracy o koncepcji systemów społecznych Talcotta Parsonsa. W ujęciu funkcjonalistycznym, skoncentrowanym na porządku społecznym, analizowano rolę chorego, zdrowie i chorobę w kontekście holistycznego widzenia społeczeństwa jako systemu społecznego. Ujęcie funkcjonalistyczne pokazywało chorobę jako rodzaj dewiacji, odstępstwa od normy. Nie była to jedyna inspiracja. W 1961 roku ukazała się praca Ervinga Goffmana Asylumus. Essays on the Condition of the Social Situation of Mental Patients and Other Inmates (ukazująca cienie kontaktu chorego z placówkami służby zdrowia), a w 1963 Stigma – ukazująca fenomen kształtowania się tożsamości osób niepełnosprawnych, osób, które zostają zidentyfikowane przez – jak określał to Goffman - normalsów jako inne. Prace te pozwoliły na spojrzenie na obszar badawczy socjologii medycyny z perspektywy pacjenta, już nie funkcjonalistycznego dewianta, ale podmiotu, który styka się w swojej chorobie z instytucją medycyny i jej personelu. Wątek podstaw teoretycznych w socjologii medycyny powraca także w dalszych tekstach w omawianej publikacji, szczególnie w tych poświęconych współczesnym polom badawczym. Katarzyna Kowal w tekście Rekonstrukcja ciała i tożsamości cielesnej biorców kończyny górnej – studium socjomedyczne przedstawia zastosowanie w socjologii medycyny badań jakościowych opartych na paradygmacie konstruktywistycznym. Ukazuje możliwość wykorzystania fenomenologii oraz teorii podmiotowości Anthonego Giddensa, (por. s. 269-309); Iwona Taranowicz w tekście Między racjonalnością modelu profesjonalnego a racjonalnością laicką. Wyzwania socjologii medycyny odwołuje się do teorii Michela Foucaulta (por. s. 142-144). Widać, że polska socjologia medycyny rozwinęła różne perspektywy badawcze.

Pola badawcze socjologii medycyny, przedstawione głównie w II części książki są niezwykle szerokie. Możemy tu znaleźć badania dotyczące jakości życia – tekst Beaty Tobiasz- Adamczyk Jakość życia w chorobie z perspektywy socjologicznej, w którym ukazana jest tradycja badań nad życiem z długotrwałą chorobą. Anna Firkowska-Mankiewicz, i Barbara Gąciarz piszą o niepełnosprawności; Wojciech Bielecki pisze o współczesnych chorobach niezakaźnych, które są jedną z głównych przyczyn śmierci. Jacek Moskalewicz porusza problem substancji psychoaktywnych, a Bożena Moskalewicz ukazuje doświadczenia pacjentek z chorobami przewlekłymi. Nie sposób w recenzji streścić wszystkie teksty z osobna, choć niewątpliwie każdy zasługuje na uwagę.

Kolejnym ważnym wątkiem opisanym w książce wątkiem jest nauczanie „socjologii medycyny" na kierunkach medycznych. Temat ten porusza kilkoro autorów w swoich wspomnieniach. Pisze o tym między innymi Zbigniew Woźniak w tekście Socjolog medycyny w rolach eksperckich – między dydaktyką, badaniami a polityką, czy Stanisław Kosiński w Zapomniane zalążki, współtwórcy i dzieje 50-letniej polskiej socjologii medycyny. Problem nauczania socjologii medycyny na kierunkach medycznych jest istotny do dziś, a negatywny stosunek medyków do „dodatkowych" przedmiotów ukazuje, że jest to wciąż istotne pole edukacyjne.

Reasumując czytelnicy monografii zapoznają się z bogatym materiałem z socjologii medycyny. Książka ukazuje historyczne i instytucjonalne podstawy socjologii medycyny, przemiany w zakresie podstaw teoretycznych, a także całe spektrum tematów badawczych. Jest to publikacja wielowątkowa, unikalna na gruncie socjologii, bowiem socjologia medycyny, przy całej swojej doniosłości nie jest silnie akcentowana w głównych nurtach socjologii. Po lekturze tej publikacji staje się jasne, że socjologia medycyny jest subdyscypliną o ogromnym dorobku, a także, że jest ona niezwykle wewnętrznie złożona. W jej obrębie można wymienić kilka specyficznych obszarów/ pól badawczych: socjologię choroby, socjologię zdrowia, socjologię edukacji (w innym sensie niż ta, uprawiana na kierunkach pedagogicznych), socjologię systemu służby zdrowia, socjologię profilaktyki zdrowotnej itd.

Warto podkreślić fakt, że socjologia medycyny w Polsce ma niszowy charakter. W wydanej przez Oficynę Naukową pięciotomowej Encyklopedii Socjologii nie ma hasła, które by było poświęcone tej subdyscyplinie. Również w przyjętych w środowisku socjologicznym standardach kształcenia socjologów socjologia medycyny nie należy do kanonu przedmiotów obowiązkowych. Uczą się jej studenci medycyny, czy pielęgniarstwa, ale nie socjolodzy. Jest to zrozumiałe, gdyż zakres socjologii medycyny skupia się na obszarach rzeczywistości społecznej związanych z placówkami medycznymi, opieką zdrowotną, postrzeganiem choroby, funkcjonowaniem chorego, relacjach między pacjentem a personelem medycznym. W Polsce socjologią medycyny jest rozwijana głównie w ramach zakładów, czy katedr, które istnieją w ramach uniwersytetów medycznych.

[1] W Polsce ta praca Goffmana została wydana w 2005 roku pod tytułem Piętno. Rozważania o zranionej tożsamości przez Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.