Instytut Studiów Politycznych został powołany do życia we wrześniu 1990 r. jako całkowicie nowa instytucja w strukturze Polskiej Akademii Nauk. Działalność Instytutu stanowiła odpowiedź na wyzwanie, jakim było i pozostaje badanie społeczeństw postkomunistycznych w perspektywie porównawczej - empirycznej oraz teoretycznej. W pierwszym okresie działania Instytutu głównym przedmiotem zainteresowania skupionych w nim badaczy była transformacja ustrojowa. Wielostronnej analizie poddano procesy zachodzące w polskim społeczeństwie, m.in. wpływ przemian własnościowych na efektywność gospodarki narodowej oraz na warunki życia społeczeństwa, a także konsolidację demokracji (funkcjonowanie systemu parlamentarnego i znaczenie elit politycznych).

Przemiany zachodzące w naszym kraju po 1989 r. są osadzone w kontekście historycznym dzięki pogłębionym, prowadzonym przez dwa zespoły historyków, badaniom nad dziejami PRL i ruchem społecznym „Solidarność", a także nad różnymi formami oporu wobec systemu reprezentowanego przez Związek Sowiecki i kraje bloku komunistycznego, począwszy od okresu II wojny światowej, oraz nad wynikającymi stąd relacjami z państwami sąsiadującymi z Polską. Szczególne znaczenie, jakie ma dla nas współcześnie sąsiedztwo dwóch głównych partnerów politycznych - Rosji i Niemiec - jest przedmiotem analiz zespołów historyków i politologów. Przedmiotem badań jest także miejsce Polski wśród krajów Europy Środkowo-Wschodniej oraz możliwości wszechstronnej współpracy w tym regionie.

Przeobrażenia ustrojowe po 1989 r. miały również konsekwencje w zmianie sytuacji Polski na mapie świata - Instytut prowadzi także studia nad bezpieczeństwem międzynarodowym Polski w okresie globalizacji i wzrostu zagrożeń ładu światowego. Pod kątem rozważania szans i zagrożeń, a także ewentualnego modelu rozwojowego, rozpatrywana jest transformacja zachodząca w południowo-wschodniej Azji.

Ocenie zachodzących przemian z punktu widzenia bardziej dalekosiężnych kryteriów aksjologicznych służą badania z dziedziny filozofii polityki, które charakteryzują się szerokim zakresem analizowanych problemów i kontekstów - od praktycznych zagadnień konstytucji europejskiej do poszukiwania odniesień do funkcjonalności takich kategorii jak dobro w odniesieniu do współczesnego społeczeństwa.

W 2004 r., po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, powołano w Instytucie Zakład Europeistyki, który zajmuje się badaniem różnych aspektów integracji europejskiej w odniesieniu do Polski i państw członkowskich.

Instytut prowadzi intensywną współpracę i wymianę doświadczeń z placówkami naukowymi za granicą, wyrażającą się udziałem poszczególnych badaczy w wielu projektach międzynarodowych. Do realizacji swych badań Instytut pozyskał znakomitych zagranicznych socjologów, politologów, historyków, prawników i filozofów.